...

Αυτοτραυματισμός εφήβων: η συνήθης συμπεριφορά των εφήβων που οι γονείς πρέπει να προσέξουν

Όπως όλοι γνωρίζουμε η εφηβεία αποτελεί μια πολύ σημαντική αναπτυξιακή περίοδο για ένα παιδί. Η εφηβεία θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί συνώνυμο της πρόκλησης. Τα έφηβα παιδιά διακατέχονται από την περιέργεια, την επιθυμία να ανεξαρτητοποιηθούν και να ανακαλύψουν τον κόσμο μόνα τους. Η εφηβεία κρύβει μέσα της πολλές απώλειες και πολύ θρήνο. Απώλεια της παιδικής ηλικίας, απώλεια του παιδικού σώματος, απώλεια σχολείου (αλλαγή δημοτικού με γυμνάσιο) και άλλες πολλές απώλειες, οι οποίες εγείρουν συναισθήματα που πολλές φορές οι έφηβοι δυσκολεύονται να διαχειριστούν. Το διαπροσωπικό περιβάλλον, λοιπόν, του εφήβου διαδραματίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο καθώς μπορεί να βοηθήσει τον/ην έφηβο/η να μάθει βοηθητικούς τρόπους να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του/ης, να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις και τις δυσκολίες που προκύπτουν.

Παρατηρείται, ωστόσο, ότι μια συχνή συμπεριφορά που οι υιοθετούν συχνά τα παιδιά κατά την εφηβική ηλικία είναι αυτή του αυτοτραυματισμού. Παρακάτω θα σας απαντήσω σε κάποια βασικά ερωτήματα προκειμένου να γνωρίζετε τα πιο σημαντικά στοιχεία σχετικά με τη συγκεκριμένη συμπεριφορά και πώς να βοηθήσετε το παιδί σας αν υποπέσει στην αντιληψή σας ότι αυτοτραυματίζεται.

 

Τι είναι ο αυτό-τραυματισμός;

Ο αυτοτραυματισμός σχετίζεται με οποιαδήποτε εκούσια πράξη ταυματισμού ή δηλητηρίασης. Ο/Η έφηβος θα τραυματίσει τον εαυτό του εσκεμμένα. Μέσα από τον αυτοτραυματισμό, οι έφηβοι δεν έχουν σκοπό τον θάνατο, ούτε σκοπεύουν με αυτό τον τρόπο να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας. Στην βιβλιογραφία συναντάται με τον όρο «εσκεμμένος αυτοτραυματισμός» ή «μη αυτοκτονικός αυτοτρυματισμός».

 

Με ποιους τρόπους καταφεύγουν οι έφηβοι στον αυτοτραυματισμό;

Συνήθως οι έφηβοι αυτοτραυματίζονται με τους παρακάτω τρόπους;

-        Χρήση αιχμηρών αντικειμένων για να κόψουν διάφορα σημεία του σώματος (συνήθως καρποί και περιοχή των μηρών)

-        Έντονα χτυπήματα σε διάφορα μέρη του σώματος

-        Κάψιμο διαφόρων περιοχών του σώματος

-        Έντονα τσιμήματα ή έντονο ξύσιμο με σκοπό την πρόκληση αιμορραγίας

-        Παρέμβαση σε πληγές

-        Τράβηγμα μαλλιών, φρυδιών

-        Αυτό-δηλητηρίαση με διάφορα φάρμακα

 

Τα τατουάζ και το piercing δεν θεωρούνται αυτοτραυματισμοί.

Ποιοι λόγοι οδηγούν τον/ην έφηβο/η στον αυτοτραυματισμό;

Οι έφηβοι λόγω των προκλήσεων και των δυσκολιών (συναισθηματικών ή μη) με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι, πλημμυρίζονται από συναισθήματα και σκέψεις , που συχνά δεν μπορούν να εκφράσουν ανοιχτά. Η δυσκολία, λοιπόν, στην έκφραση και εξωτερίκευση αυτών που βιώνουν, τους ωθεί συχνά στην απόφαση να αυτοτραυματιστούν καθώς με αυτόν τον τρόπο νιώθουν ότι η ψυχική τους οδύνη κατευνάζεται. Άλλωστε πολλές φορές όταν ρωτάμε κάποιον/α έφηβο/η για το τι νιώθει όταν αυτοτραυματίζεται, η απάντηση είναι «μου παίρνει τον πόνο και τα όσα δύσκολα αισθάνομαι».

Έτσι λοιπόν, ο αυτοτραυματισμός λαμβάνει χώρα επειδή ο/η έφηβος/η προσπαθεί να:

-        Νιώσει ότι είναι ζωντανός. Τα παιδιά στην εφηβική ηλικία ψάχνουν συχνά πράγματα με τα οποία νιώθουν ότι είναι ζωντανοί. Μέσα από τον αυτοτραυματισμό πονάνε, αισθάνονται, αντιλαμβάνονται αισθητηριακά και μη ότι κάτι συμβαίνει στο σώμα τους εκεί που όλα έμοιαζαν νεκρά. Ψάχνουν να βρουν οτιδήποτε τους θυμίζει ότι ζουν. Γιατί μόνο ένας ζωντανός οργανισμός μπορεί να πονέσει και να αισθανθεί.

-        Αυτοτιμωρηθεί. Οι έφηβοι συχνά κατά τη διάρκεια της εφηβείας υιοθετούν συμπεριφορές και σκέψεις που μπορεί να μην αρμόζουν στην ηλικία τους,  μπορεί να τους ντροπιάζουν ή να τους κάνουν να νιώθουν άσχημα και αμήχανα μετέπειτα. Ο αυτοτραυματισμός, λοιπόν, έρχεται μετά ως ένας τρόπος να αντιμετωπίσουν τις ενοχές και τα δύσκολα συναιστήματα που συνεπάγονται οι όποιες συμπεριφορές.

-        Ζητήσει βοήθεια και στήριξη. Πολλές φορές ο αυτοτραυματισμός αποτελεί έναν τρόπο επικοινωνίας της ψυχικής οδύνης και δυσφορίας που βιώνει ο/η έφηβος/η, προς τους ενηλίκους. «Όταν τραυματίζω το χέρι μου με το ξυραφάκι, νιώθω ότι η θλίψη μου φεύγει από μέσα μου. Δεν την νιώθω πλέον»

-        Ξαναπάρει τον έλεγχο στα χέρια του/ης. Πολλές καταστάσεις μπορεί να κάνουν τον/η έφηβο/η να νιώθει αδυναμία ελέγχου, απόγνωση, απαισιοδοξία. Μέσα από τις αυτοτραυματιστικές συμπεριφορές, ο/η έφηβος μπορεί να νιώσει ότι υπάρχει κάτι που μπορεί να ελέγξει, μέχρι που θα αυτοτραυματιστεί, πόσο βαθιά κλπ.

-        Βιώσει ανακούφιση και να αισθανθεί καλύτερα. Οι περισσότεροι έφηβοι μετά από έναν αυτοτραυματισμό αναφέρουν πως ανακουφίζονται και δεν νιώθουν πλέον τόσο έντονη δυσφορία. «Κάθε φορά που βιώνω έντονο στρες ή άσχημες σκέψεις, τσιμπάω τόσο έντονα το δέρμα μου που αυτό βγάζει αίμα. Το αίμα που τρέχει παίρνει μαζί του και τα συναισθήματά μου, και τότε νιώθω καλύτερα»

 

Οι έφηβοι που αυτοτραυματίζονται βιώνουν μια προσωρινή και όχι μόνιμη ανακούφιση. Αυτό που τους δυσκολεύει και τους προβληματίζει, εξακολουθεί να υπάρχει και όταν δεν επικοινωνείται σε κάποιον ενήλικο που μπορεί να τους βοηθήσει, παραμένει εκεί. Εάν ο/η έφηβος/η δεν μάθει νέους βοηθητικούς τρόπους διαχείρισης των δύσκολων καταστάσεων, κάθε φορά που θα αισθάνεται άσχημα ή θα κάνει αρνητικές σκέψεις, θα καταφεύγει στον αυτό-τραυματισμό.

 

ΠΡΟΣΟΧΗ:

Συχνά θεωρείται λανθασμένα ότι οι έφηβοι αυτοτραυματίζονται επειδή επιζητούν την προσοχή από τους άλλους. Η πραγματικότητα, ωστόσο, διαφέρει καθώς οι ίδιοι ντρέπονται γι’ αυτό που κάνουν, γι αυτό άλλωστε προσπαθούν να καλύψουν τα σημάδια φορώντας μπλούζες με μακριά μανίκια ακόμη και όταν ο καιρός είναι πολύ καλός ή αποφεύγουν να εκθέτουν το σώμα τους (μπάνιο στην παραλία).

 

 

Ποια σημάδια θα πρέπει να προσέξουν οι γονείς;

Είναι σημαντικό οι γονείς να έχουν ανοιχτές τις κεραίες τους και να παρατηρούν συμπεριφορές και σημάδια που μπορεί ο/η έφηβος να εμφανίσει ανά διαστήματα.

Παρακάτω αναφέρονται μερικές βασικές ενδείξεις που πρέπει να εγείρουν το ενδιαφέρον του γονέα:

-        Μεταβολές στη διάθεση και στην συναισθηματική κατάσταση του παιδιού (αντιδράσεις θυμού, οργή, θλίψης, καταθλιπτικά συμπτώματα)

-        Αίσθημα «κενού»

-        Χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση

-        Αλλαγές στο καθημερινό πρόγραμμα και στη ρουτίνα (συνήθειες ύπνου, διατροφής, σχολικές επιδόσεις)

-        Απομόνωση και απόσυρση

-        Τραυματισμοί στο σώμα όπως κοψίματα, γρατζουνιές, καψίματα χωρίς να δίνεται κάποιος λόγος

-        Αβεβαιότητα για την ταυτότητά τους

-        Σωματικές ενοχλήσεις (πονοκεφάλοι, πόνοι στο στομάχι)

-        Αλλαγές στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις

-        Υιοθέτηση ριψοκίνδυνων συμπεριφορών (χρήση ουσιών, αλκοόλ, αχαλίνωτες σεξουαλικές σχέσεις, κλοπές)

-        Απώλεια ενδιαφέροντος και μη ευχαρίστηση για δραστηριότητες που παλαιότερα αγαπούσαν

 

Τι μπορεί να κάνει ο γονιός ώστε να βοηθήσει τον/ην έφηβο/η;

-        Λάβε σοβαρά τον αυτοτραυματισμό του παιδιού και μην μειώνεις τη σοβαρότητά του.

-        Ρώτησε πως αισθάνεται ο έφηβος με σεβασμό και χωρίς να κρίνεις την πράξη του.

-        Κατανόησε και αναγνώρισε τη συναισθηματική φόρτιση που βιώνει.

-        Προσπάθησε να είσαι υποστηρικτικός και να «ακούσεις» τις ανάγκες του/ης εφήβου. Επικεντρώσου στη συναισθηματική του κατάσταση και όχι τόσο στην πράξη του αυτοτραυματισμού.

-        Προσπάθησε να διατηρήσεις μια ρουτίνα και να μην κάνεις δραματικές αλλαγές στην καθημερινότητα. Βάλε όρια εκεί που πρέπει.

-        Σιγουρέψου ότι η πρόσβαση σε αντικείμενα, τα οποία μπορεί ο/η έφηβος να αυτοτραυματιστεί είναι περιορισμένη.

-        Τόνισε στον/ην έφηβο/η ότι θα είσαι διαθέσιμος/η οποιαδήποτε στιγμή νιώθει ότι θέλει να μιλήσει σε κάποιον.

-        Ενθάρρυνέ τον/ην έφηβο/η να επισκευτεί κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, τονίζοντας τα θετικά στοιχεία μιας τέτοιας απόφασης.

 

Τι ΔΕΝ πρέπει να κάνει ο γονιός σε περίπτωση που αντιληφθεί ότι το παιδί του αυτοτραυματίζεται;

-        Μην αντιδράσεις με σοκ, θυμό, οργή και μην αποφεύγεις τον /ην έφηβο/η

-        Μην απειλήσεις τον/ην έφηβο και μην τον/ην τιμωρήσεις

-        Μην κρύβεις το γεγονός από σημαντικούς άλλους

-        Μην δίνεις υπόσχεση στον/ην έφηβο ότι δεν θα το πεις πουθενά.

-        Μην κάνεις σαν να μην συμβαίνει τιποτα, αποφεύγωντας οποιαδήποτε κουβέντα σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα

-        Μην επικεντρώνεσαι υπερβολικά στην πράξη αλλά στις ανάγκες του παιδιού

-        Μην αγνοήσεις αυτό που με αυτόν τον τρόπο επικοινωνεί ο/η έφηβος/η

 

Να θυμάσαι ότι ο αυτοτραυματισμός δεν ισοδυναμεί με ψυχική διαταραχή.

Μην υποβαθμίζεις την σημασία του αυτοτραυματισμού του παιδιού και μην το παραβλέπεις. Ένας αυτοτραυματισμός μπορεί να μην αποτελεί απόπειρα αυτοκτονίας, ωστόσο δεν γνωρίζουμε ποτέ πως θα εξελιχθεί. Αν νιώθεις ότι δεν μπορείς να το διαχειριστείς ζήτησε τη βοήθεια κάποιου ειδικού ψυχικής υγείας. Με τη βοήθεια του ειδικούς μπορείς να εκπαιδευτείς σε χρήσιμες πρακτικές ώστε να στηρίξεις συναισθηματικά και πρακτικά τον/ην έφηβο που παλεύει να διαχειριστεί τις προκλήσεις της εφηβείας και καταλλήγει στον αυτοτραυματισμό καθώς δεν γνωρίζει άλλους βοηθητικούς τρόπους.

Σε ευχαριστώ πολύ που διάβασες το άρθρο μου, δεν το θεωρώ καθόλου αυτονόητο!

Πηνελόπη Μελίδου MSc Ψυχολόγος Υγείας

Βας. Σοφίας 30, Πτολεμαίδα

2463400494, 6906928843

 

Πηγές:

«Μέριμνα» - Παπαδάτου, Δ., Παναγιωτοπούλου, Δ., Παπαστυλιανού, Δ., Ζάχου, Ε., Χατζηθανάση, Β & Βαλλίδης, Α. (2019). Αυτοτραυματισμός. Κατευθυντήριες οδηγίες για καλές πρακτικές. UNICEF, Μέριμνα, ΕΚΚΑ & Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών.

https://www.youngpeopleshealth.org.uk/wp-content/uploads/2015/07/316_RU13-Self-harm-summary.pdf

https://youngminds.org.uk/find-help/for-parents/parents-guide-to-support-a-z/parents-guide-to-support-self-harm/