Συχνά, υπάρχουν περίοδοι στη ζωή μας που παρατηρούμε ότι ο βραδινός μας ύπνος διακόπτεται από την επιθυμία μας να καταναλώσουμε κάποια τροφή. Πρόκειται για τις γνωστές σε όλους μας «βραδινές επιδρομές στο ψυγείο». Ακούμε πολλές φορές φορές ανθρώπους να διηγούνται ιστορίες σχετικά με το πώς σηκώνονται το βράδυ και ψάχνουν να βρουν φαγητό. Αν, λοιπόν, το κάνεις κι εσύ μπορώ να σου πω ότι δεν είσαι ο/η μόνος/η. Μάλιστα, η συγκεκριμένη συμπεριφορά έχει δική της ονομασία στον χώρο της επιστημονικής κοινότητας. Πρόκειται για το Σύνδρομο Νυχτερινής Υπερφαγίας ή πιο επιστημονικά «Διατροφική Διαταραχή σχετιζόμενη με τον Ύπνο – NS-RED».
Πάμε, λοιπόν, να δούμε αναλυτικά τι συνιστά τη συγκεκριμένη διαταραχή, ποιους αφορά αλλά και πως μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε.
Τι είναι η Διατροφική Διαταραχή σχετιζόμενη με τον Ύπνο (ΔΔΥ);
Όπως φαίνεται και από την ονομασία της, αποτελεί ένα είδος διατροφικής διαταραχής, ωστόσο, δεν έχει να κάνει μόνο με αυτό, καθώς συνδέεται στενά και με τις διαταραχές ύπνου και με ψυχολογικές διεργασίες. Ουσιαστικά, υπάρχει ένας συνδυασμός υπερφαγίας και προβλημάτων στον ύπνο. Ένας άνθρωπος μπορεί εύκολα να διαπιστώσει εάν τελικά έχει τη συγκεκριμένη διαταραχή, παρατηρώντας απλώς τις συμπεριφορές τους. Τα συμπτώματα της συγκεκριμένης κατάστασης εμπεριέχουν:
- Δυσκολίες στον βραδινό ύπνο
- Πρωϊνή ανορεξία
- Αϋπνία 4-5 ημέρες την εβδομάδα
- Νυχτερινές αφυπνίσεις και αναζήτηση φαγητού
- Επιθυμία και κατανάλωση ανθιυγιεινών τροφών τις βραδινές ώρες
- Πεποίθηση ότι το φαγητό είναι απαραίτητο για να μπορέσεις να ξανακοιμηθείς
- Καταθλιπτική διάθεση, έντονες τύψεις
** Δεν είναι απαραίτητο το άτομο να εμφανίζει όλα τα συμπτώματα.
Τις πρωινές ώρες φαίνεται να υπάρχει μειωμένη όρεξη, γι’ αυτό και παραλείπεται συχνά το πρωινό. Επίσης παρατηρείται η προτίμηση σε ένα ελαφρύ μεσημεριανό γεύμα και καθώς πλησιάζει το βράδυ, αυξάνεται και το ένδιαφέρον και η σκέψη γύρω από το φαγητό. Στην πραγματικότητα, παρατηρείται ότι το άτομο κατά τη διάρκεια της ημέρας καταναλώνει μικρότερη ποσότητα τροφής και προς το βράδυ αρχίζει να καταναλώνει πολύ μεγαλύτερες ποσότητες. Υπο κανονικές συνθήκες, προτείνεται το 80% της συνολικής ημερήσιας πρόσληψης ενέργειας να πραγματοποιείται στο πρώτο μισό της ημέρας. Ωστόσο, στην περίπτωση της ΔΔΥ το 40% προσλαμβάνεται από το πρωί έως το βράδυ και το υπόλοιπο 60% τις βραδινές ώρες.
Είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι το άτομο με ΔΔΥ αναφέρει ότι πολλές φορές δεν το κάνει συνειδητά, δηλαδή δεν είναι ενήμερο ότι τρώει. Όσο κι αν μας φαίνεται αυτό περίεργο, μπορεί να συμβαίνει. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι κάποια μέρη του εγκεφάλου κοιμούνται πραγματικά εκείνη τη στιγμή και κάποια άλλα είναι ξύπνια. Τα μέρη που ρυθμίζουν τη συνειδητότητα φαίνεται ότι κοιμούνται επομένως, είναι δύσκολη η ανάσυρση αναμνήσεων. Ωστόσο, όταν το συνειδητοποιεί βιώνει έντονη ντροπή, τύψεις αλλά και φόβο ότι μπορεί να χάσει τη λογική του. Ακόμη, μπορεί να αναγκαστεί να πει ψέμματα ή να αρνηθεί ότο σηκώθηκε το βράδυ. Κάτι τέτοιο κάνει φανερή τη δυσκολία να αποδεχτεί ότι εκείνη τη στιγμή αδυνατή να ελέγξει τη συμπεριφορά του.
Ποια είναι η συχνότητα και ποιους αφορά η ΔΔΥ;
Η συχνότητα στο γενικό πληθυσμό φαίνεται να είναι περίπου 1-3%, δηλαδή 3 με 9 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν τη συγκεκριμένη κατάσταση. Είναι πιο συχνή στις γυναίκες. Ωστόσο, το ποσοστο αυξάνεται όταν μιλάμε για τους ανθρώπους με Διατροφικές Διαταραχές όπου εκεί φτάνει το 10-15%. Ειδικότερα, στους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα με την παχυσαρκία, το ποσοστό αυξάνεται σημαντικά αγγίζοντας το 28%, επιβαρύνοντας την προσπάθεια να χάσουν κιλά. Επιπλέον, παρατηρείται ότι τείνει να αυξάνεται με την ηλικία. Μπορεί να είναι μια χρόνια κατάσταση, την οποία καλείται να αντιμετωπίσει το άτομο.
Η συγκεκριμένη συμπεριφορά υγείας δεν αφορά μόνο τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν διατροφικές διαταραχές. Εμφανίζεται συχνά σε ανθρώπους που βιώνουν έντονο στρες ή μοναξιά. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί και ένα είδος εκτόνωσης το φαγητό ή/και τιμωρίας. Επίσης, άνθρωποι που φαίνεται να είναι εθισμένοι σε κάποιο είδος τροφής, για παράδειγμα τα γλυκά, μπορεί να εμφανίσουν τη συγκεκριμένη διαταραχή. Ακόμη, φαίνεται να συνδέεται και με άλλες καταστάσεις που αφορούν τον ύπνο όπως υπνοβασία, άπνοια ύπνου, σύνδρομο ανήσυχων ποδιών. Επίσης, ψυχιατρικές διαταραχές όπως είναι η κατάθλιψη ή η αγχώδης διαταραχή μπορεί να διευκολύνουν την εμφάνιση της ΔΔΥ.
Παίζουν ρόλο οι γενετικοί (προδιαθεσικοί) παράγοντες;
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη διαταραχή έχει βρεθεί ότι συνδέεται με γενετικούς παράγοντες. Πιο συγκεκριμένα, έχει συναντηθεί μεταξύ συγγενών α’ βαθμού.
Ποιες είναι οι συνέπειες που μπορεί να επιφέρει;
Η υιοθέτηση και διατήρηση αυτής της συμπεριφοράς μπορεί να επιφέρει σημαντικές συνέπειες στη ζωή του ατόμου. Η αύξηση του σωματικού βάρους, η παλλινδρόμηση των οξέων η αίσθηση κόπωσης, η έλλειψη συγκέντρωση (ως αποτέλεσμα κακής ποιότητας ύπνους), η κακή ποιότητα ύπνου, η ευερεθιστότητα είναι μερικές από αυτές.
Ωστόσο, μπορεί να επιφέρει πολύ σημαντικό συναισθηματικό και ψυχολογικό φόρτο στο άτομο. Πιο συγκεκριμένα παρατηρείται ένας φαύλος κύκλος, που ξεκινά με τη βίωση έντονου στρες και άγχους, που οδηγεί το άτομο στην απώλεια ύπνου, επομένως στην αϋπνία, που με τη σειρά της η αϋπνία κάνει το άτομο πιο επιρρεπές στο να καταφύγει στο φαγητό, όπου συννήθως επιλέγει τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες προκειμένου να βιώσει ηρεμία και χαλάρωση για να μπορέσει να κοιμηθεί. Ωστόσο, η ποιότητα του ύπνου δεν είναι καλή, με αποτέλεσμα το άτομο να βιώνει μια έντονη αίσθηση κόπωσης και κούρασης, όπου αυτό κάνει τα άτομο πιο επιρρεπές στο να αυξήσει το βάρος του και το αυξημένο βάρος, δημιουργεί μια κακή εικόνα σώματος, η οποία με τη σειρά της πυροδοτεί έντονο άγχος και ξαναρχίζει ο κύκλος από την αρχή.
Έντονο άγχος, στρες και θλίψη → αϋπνία → τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες → ηρεμία και χαλάρωση → ύπνος → κακή ποιότητα ύπνου → κόπωση → επιρρεπές στην αύξηση βάρους → κακή εικόνα σώματος → άγχος, στρες, θλίψη
Πέραν, όμως από αυτόν το φαύλο κύκλο, το άτομο μπορεί να νιώνει έντονη ενοχή και ντροπή. Μπορεί να αισθάνεται ότι αδυνατεί να ελέγξει τη συμπεριφορά του και αυτό να του δημιουργεί ένα αίσθημα ανικανότητας, δημιουργώντας μια αρνητική εικόνα εαυτού.
Πως μπορεί να αντιμετωπισθεί η συγκεκριμένη κατάσταση;
Συχνά βλέπουμε ότι το άτομο προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση καταφεύγει σε επαναλαμβανόμενες αυστηρές δίαιτες. Δυστυχώς, όμως έτσι συντηρείται ο φαύλος κύκλος και καταλήγει η προσπάθεια σε αποτυχία. Για να μπορέσει να αντιμετωπιστεί η συγκεκριμένη κατάσταση θα πρέπει το άτομο να λάβει υποστήριξη τόσο από ένα εξειδικευμένο διατροφολόγο όσο και από κάποιον ψυχολόγο. Η ψυχολογική υποστήριξη του ατόμου κρίνεται απαραίτητη καθώς μέσα σε όλη αυτή τη δύσκολη κατάσταση που βιώνει το άτομο, δυσκολεύεται να διαχειριστεί εκτός των άλλων, και τα συναισθήματα και τις σκέψεις του, με αποτέλεσμα συχνά να χάνει και τον έλεγχο.
Η ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να βοηθήσει με πολλούς τρόπους, καθώς μέσα από τη συνεργασία με τον/ην ψυχολόγο θα γίνει εντοπισμός των ψυχολογικών παραγόντων που μπορεί να οδήγησαν στην συγκεκριμένη συμπεριφορά. Μόλις εντοπιστούν μέσα από συγκεκριμένες μεθόδους που θα χρησιμοποιήσει ο/η ψυχολόγος, θα γίνει η επεξεργασία αυτών και στη συνέχεια επανακατασκευή, επαναξιολόγηση και μετατροπή των μη βοηθητικών πεποιθήσεων σε βοηθητικές. Επιπλέον, το άτομο θα έχει τη δυνατότητα να εκπαιδευτεί σε ειδικές τεχνικές αλλά και να εφοδιαστεί με εργαλεία, τα οποία μπορεί να χρησιμοποιεί για να ελέγξει γενικότερα την συμπεριφορά της διατροφής του.
Σε ευχαριστώ πολύ που διάβασες ολόκληρο το άρθρο μου, δεν το θεωρώ καθόλου αυτονόητο!
Πηνελόπη Μελίδου
MSc Ψυχολόγος Υγείας
Βασ. Σοφίας 30, Πτολεμαίδα
2463400494
www.pinelopimelidou.gr